Munduartea

Frankfurtetik katalanezko lezioa euskaldunontzat

Frankfurteko liburu azoka hasi dela eta, Kataluniako ordezkaritza Alemaniara joan da. Datorren urteko azokan Katalunia izango da gonbidatua eta kultur festa ondo bideratu nahi dute katalanek. Izan ere, Katalunian eta Kataluniatik kanpo kezka eta zalantza piztu nahi izan dute batzuek. Literatura katalana soilik katalanez idatzita dagoena da? Espainieraz idatzita dagoena ere literatura katalana ote da? Halako eztabaidak ez du logika handirik estaturik eta, beraz, nazioarteko onarpenik gabeko herrietan ez bada. Inork ez du zalantzan jartzen, esaterako, Franz Kafka literatura alemanaren barruan sartzen dela, alemanez idatzi zuelako, nahiz txekiarra zen. Era berean, AEBetan bizi diren milioika hispanoen artean kalitate handiko idazleak sortzen direnean, inork ez ditu literatura estatubatuar-ingelesean sailkatzen, AEBetan milioika espainiera hiztun bizi arren. Literatura espainiarra da hori. Herri kolonizatuetan ez dugu hori hain argi, ordea. Hamaika eztabaida eta kezka antzuri egin behar diogu aurre egunero, batzuetan aurkari txarrena etxean bertan dugula. Katalanek lezio ederra eman dute Frankfurten. Ramon Llull Institutuko zuzendari Emilio Manzanok hauxe esan du: “Literatura katalana edozein garaitan eta munduko edozein lekutan jatorriz katalanez idatzitakoa da”. Eta hauxe gaineratu du: “Katalunian bi hizkuntza mintzatzen dira. Bata duela 400 urte hasi ginen mintzatzen; bestea, duela 800 urte”. Jatorrizko hizkuntza, beraz, katalana da. Kataluniako Generalitateko Kultura kontseilaria ere argi mintzatu da Alemaniako hirian. Hauxe esan du Ferran Mascarellek (PSC) hitzez hitz: “Zehaztapen batzuk egin nahi ditut, ezinbestekoak ez diren kezka batzuk desagertzeko. Lehena: literatura katalana katalanez idazten dena da. Bigarrena: literatura espainiarra espainieraz, gazteleraz, idazten dena da. Hirugarrena: kultura katalanak jasotzen ditu herrialdeak etengabe sortzen dituen adierazpide guztiak, zein hizkuntzatan edo esparrutan sortu diren begiratu gabe”. Argiago behar da? Errealitate soziala ezin da ukatu, noski. Eta Euskal Herrian gutxienez hiru hizkuntza daude eguneroko bizimoduan errotuta. Baina hemengo berezko, jatorrizko hizkuntza euskara da soilik. Herritar xumeek non ez zekiten espainieraz duela 600 urte, denboran atzerago ez joateagatik? Urola aldean ala Arevalon (Avila, Espainia)? Non egiten zuten soilik euskaraz duela 600 urte: Markina aldean ala Ponferradan (Leon, Espainia)? Duela 700 urte non ez zekiten herritar xumeek frantsesez: Iparla aldeko baserrietan ala Frantzia iparraldeko Toursen? Non egiten zuten soilik euskaraz duela 700 urte: Mendiben ala Parisen? Katalanek hauxe diote haien autonomi estatutuan: katalana eta gaztelera ofizialak izan arren, Kataluniako berezko hizkuntza katalana da. Guk, antza, ez dugu hain argi. Baina Euskal Herriko jatorrizko hizkuntza, kontrakoa frogatu arte behintzat, euskara da. Eta horregatik euskal literatura euskarazkoa da soilik. Beste kontu bat kultura izango litzateke. Baina literatura hizkuntzari baino ez dagokio. Eta euskara ez da espainiera edo frantsesa. Beraz, euskaraz idatzia dagoena ezin da literatura espainiarra izan. Ezta frantseseraz idatzitakoa euskal literatura ere. Gure agintari politiko eta kultural epel askok konbentzimenduz, zuhurtziaz edo koldarkeriaz hori argi esan ez arren. Beraiek jakingo dute, aukera izanez gero, zer esango duten Frankfurten, noizbait euskal literatura urteko literatura gonbidatua bada. Katalanek, behintzat, bidea erraztu diete.  2015/03/05 - 17:42:01

Palentzian Bilbon baino gehiago egiten da?

Euskal Herrian ez omen da behar beste egiten. Batez ere, lehen hitzorduan. Kontu zaharra omen da hori, eta Oscar Terol umoristak gogorarazi egin du egunkari batean, topikoz betetako elkarrizketan. Kazetariak independentziari buruz galdetu dio eta berak independentziaren aurka dagoela erantzun. Ondo. Euskal Herrian egongo ez balitz, “Espainiako edozein lekutan” bizitzea gustatuko litzaiokeela ere kontatu dio, “leku pribilegiatuan bizi garelako”. Oso ondo. Iritzi hori guztiz errespetagarria da, noski. Baina elkarrizketatua bere ikuspuntua azaltzen hasi denean, narra egin du. Izan ere, haren ustez, bi argudio sendo daude independentziaren kontra: “Gurean ezin da urdaiazpiko iberiarrik ondu, eta ezin da lehen hitzorduan sexu harremanik izan. Eta laugarren hitzorduan egingo duzunik ere... hori ere ez dago bermatuta gero!”. Terolek, nahi gabe, kristoren mesedea egin digu independentistoi. Azken batean, zer esaten ari da? Euskal Herrian (edo EAEn, berak ez baitu Gaindegiaren berri, bi milioi garela esan du eta), ba, Euskal Herrian ez dela larrutan egiten? Nondik atera du ez dela lehen hitzorduan egiten? Bere esperientzia pertsonala da? Eta egingo ez balitz, ez genuke, ba, independentzia eskatzeko beste arrazoi garrantzitsu bat izango? Zerk pentsarazten dio espainiarrengandik askatuz gero, lehen hitzorduan larrutan egin barik segituko dugula? Espainiarrekin baino are gutxiago eta okerrago egingo dugu independenteak izanez gero? Hain ezkorra da? Ni baikorra naiz eta uste dut espainiarren soka hautsiz gero, lehen hitzorduan egiten ez dutenek sarriago egingo dutela. Eta egiten dutenek, bada, egiten segituko dutela, baina orain baino errazago. Zer esan nahi du umoristak? Orain marka itzela daukagula euskaldunok sexu kontuetan eta, independenteak izanez gero, ez dugula horrela segituko, gure abilezia guztiak galduko ditugulako? Bai ote? Ba, ez. Horretan ere baikorra naiz. Uste dut ditugun abileziak eta markak ez ditugula galduko eta orain bezain ongi eta sarri segituko dugula egiten larrutan. Ero eta bero. Mela-mela eginda erraietaraino. Zer esan nahi du? Palentzian Donostian baino errazago egiten dela larrutan lehen hitzorduan? Palentzian Bilbon baino gehiago? Berak ezagutzen duen Donostian baino gehiago agian bai, baina Bilbon baino gehiago Palentzian? Bilbon baino gehiago Zamoran, Zaragozan, Madrilen??? Kar, kar, kar... Nik uste independentziak gure marka hobetzera bultzatuko gaituela. Izan ere, independenteak izanez gero, euskaldunok sexu kontuetan ez dugu geure burua Guadalajara, Burgos, Jaen edo Cuencarekin alderatuko, Hanburgo, Liverpool, Arhus edo Milanekin baizik. Eta hori bai lehia, txotxo!  2015/03/05 - 17:42:01

Beste diaspora

1989ko abenduan izan zen. New York-Londres-Bilbo hegazkin bidaian euskal diasporako familia bi zeuden, Gabonak Euskal Herrira pasatzera zetozenak. Gurasoak bizkaitarrak ziren, Lea Artibai eskualdekoak. Seme-alabak, lau guztira, 18-25 urte bitartekoak izango ziren. Ameriketan jaioak ziren. Haien artean eta beste guztiekin ingelesez egiten zuten beti. Gurasoekin, ordea, euskaraz. Dotore-dotore egiten zuten euskaraz, hemengo euskaldun asko, gutako asko, inbidiatan egoteko moduan. Zer esanik ez, espainieraz ez zekiten. Zer esanik ez, ‘lautik bat’ sindromerik ere ez zuten —hau da, lau esalditik bat erdaraz egiteko joera—. Ingelesez ere ez. Euskaldun peto-petoak ziren. Sondikara ailegatu eta hegazkinetik jaistean aireportuan zain zituzten lagun gazteekin hasi ziren hizketan. Gaia AEBetako autoak ziren, ze handiak eta dotoreak, autopista itzelak eta abar. Amerikar peto-petoak ziren eta amerikar zetozen Euskal Herrira, harro-harro: 'cowboy' botak eta kapela (Steve McQueenen kapela, ez ‘Kresala’-ko Anjelen txapela), jaka ere bakeroa zuten eta AEBetako bandera zeramaten paparrean josita. Gazte horiei zer diren galdetuz gero, estatubatuarrak, amerikarrak, esango zuten zalantzarik gabe. Euskal jatorriko amerikarrak, bai, baina lehen-lehenik eta beti, amerikarrak. Inoiz ez dut oso ondo ulertu euskal diasporaren kopla. Benetan. Ulergarria da hemendik joan zirenen jatorria gogoratzea, haien ondorengoekin harremanetan jartzea eta, ahal izanez gero, laguntzea. Baina hortik diaspora lagun haien jatorria behin eta berriro gogorazi, saintu bihurtu eta haien apologia itsua egitera... Diaspora nola erabiltzen dugun ikusi besterik ez dago. Aitona euskaldun zuen amerikar batek kargu politiko xumeena hartuta ere, gure hedabide guztietan aterako dugu nazkatu arte. Berdin ospe handi samarreko artista edo pertsonaia, euskal jatorria badu, batzuetan hark berak abizena euskalduna duela jakin ez arren. Herri txikiaren konplexua izango da, agian. Ez dakit. Augusto Pinochet Ugarte Txileko diktadore ohi, hiltzaile, torturatzaile eta lapurra hil egin da. Zenbat aldiz gogoratu zaigu hedabideetan haren euskal jatorria? Eta Lucia Hiriart emaztearena? Euskal jatorriko diktadore edo kriminalen zerrenda egin beharko dugu? Augusto Pinochet Ugarte (Txile), Juan Maria Bordaberry (Uruguai), Pedro Eugenio Aramburu (Argentina), Oscar Mendoza Azurdia, Miguel Ydigoras Fuentes (Guatemala) eta abar... Diasporaren seme-alabak dira horiek guztiak. Iragana. Diaspora, errespetu osoz, iragana baita. Horren ondorengoak ederki integratu dira haien jaioterrian lehen belaunalditik. Lehen-lehenik estatubatuarrak dira, txiletarrak, australiarrak... Bai, askok ez dute euskal jatorria ahazten, baina hortik aurrera... Hemen, berriz, oraindik ere baditugu besteen diasporak, lehen, bigarren eta hirugarren belaunaldian. Asko ez dira euskaldunak. Areago, haien burua ez dute euskal herritartzat jotzen. Horiek bai zaindu beharra... Andaluzia edo Extremadurako gobernuak jatorria hantxe duten milaka eta milaka euskal herritarren etxeetara idazten hastea besterik ez da falta. Guztia, haien arbasoen lurraren propaganda egin eta haien sustraiak zein diren gogoratzeko. Edo euskal herritar baten lana erreibindikatzen hastea, haren berraitona edo berramona andaluziarra edo extremadurarra zelako...  2015/03/05 - 17:42:01

Papa Noel urkaturik

Zilegi da Papa Noeli barre egitea edo hura iraintzea? Eguberrietako ikur komertzialaren kontra egin daiteke? Mingarria izan daiteke pertsonaiaren sinbologia kritikatzea era batera edo bestera festa horietan sinesten dutenentzat? Bai. Horixe pentsatu du Ortuellako alkateak, antza. Bizkaiko herri horretan Gazte Asanbladako kideek Papa Noel bat hartu dute festetan, egunotan han-hemenka zintzilik ikusi direnak bezalakoa, eta haiek ere zintzilik jarri dute. Diferentzia batekin baina: Papa Noeli zapi beltz batekin estali dizkiote begiak, eta eskuak lotu, eta gero urkatu egin dute. Panpina han utzi dute zintzilik. Auzoko batzuei hori gustatu ez, eta kexa egin diote udalari. Alkate jaunak, oso sentibera, kentzeko agindu du. Gabonetako kontsumismo kultura salatu nahi zutela argudiatu dute gazteek, “Eguberrien faltsukeria”, baina alferrik. Papa Noel, Eguberriak, ezin dira kritikatu. Are gutxiago pertsonaia urkatu. Horretaz ohartuta, zenbait musulmanen ‘integrismoa’ etorri zait gogora, guk Mendebaldean hain gogor kritikatu ohi duguna. Ezin da Mahoma kritikatu, ezta karikatura bat egin ere. Haien fedearen oinarriei barre egiten badiezu, haserretu egiten dira. Musulmanek ez dute adierazpen askatasuna errespetatzen, ez! Bada, Papa Noelekin ere broma gutxi gero! Galdetu, bestela, Ortuellako gazteei. Eta galdera batzuk, gure ‘errespetua’ eta ‘tolerantzia’ mailak neurtzeko: non dago adierazpen askatasuna? Nola erreakzionatuko genuke noizbait urkatua, Papa Noel izan beharrean, Olentzero bera izango balitz? Papa Noel ezin da urkatu, baina Mahoma orgia batean marraztu bai? Musulmanak kalera irteten dira inork haien fedearen ordezkari nagusia iraintzen badu. Gu ere protestaka hasten gara, inork gure fedearen, kontsumismoaren ikurra iraintzen badu. Non daude ‘talibanak’? Soilik beste aldean, mundu musulmanean?  2015/03/05 - 17:42:01

Hipokritak

Egia esan, ez dit ardura, nola edo zeren ondorioz hil den Erika Ortiz, Espainiako printzesaren ahizpa. Ez dut horretaz hitz egin nahi. Hildakoaren senideek eskatutako errespetua eta zuhurtasuna ulertzen ditut. Ez ditut ulertzen, ordea, Espainiako errege familiari lotutako hipokrisia eta tabua. Edo bai, ulertu egiten dut: monarkia eredugarriaren irudia ematen saiatzen dira, hain nabarmen, non batzuetan lotsagarri —edo barregarri— geratzen diren. Den-dena estali nahian hain garbi eta garden, tatxarik gabe, agertu nahi dute, non susmagarri bihurtzen diren. Duela gutxi elkarrizketa egin zioten Bartzelonako ' La Vanguardia' egunkarian 'The Guardian' egunkari britainiarrak Madrilen duen korrespontsalari. Gilles Tremletek esan zuenez, Espainian tabua da monarkiari buruz hitz egitea. Kazetariek ez dute horretaz idazten. Baina Ingalaterrako erregina familian zerbait gertatzen denean, kazetari horiek harengana doaz korrika, xehetasun eta zurrumurru txikiena ere argitaratzeko. Adierazpen askatasuna dago Espainian? Zertaz edo nortaz informatu nahi duzun. Errege edo erreginari buruz ezin da idatzi, loreak botatzeko ez bada. Baina munduko beste errege edo erregina familien miseriak eta gazi-gozoak, horiek bai ateratzen dituzte kazetari espainiarrek. Ze balendria! Niri horrek ez dit ardura. Ez dit ardura Norvegiako Mette Marik zer egiten duen, Ingalaterrako Andrewsek kokainarik hartzen ote duen, edo Monakoko Albertok ezkutuko semea edo alabarik duen. Horiek, azken batean, ez baitira nire kontura bizi. Zuzenean, behintzat, ez. Borboikoak, aldiz, gu guztion zergekin bizi dira. Eta horregatik jakin nahi dut zertan ari diren: egia ote den Espainiako erregeak hartz mozkortuak hiltzen dituela, esaterako. Pertsonaia publikoak duen bizitza pribatuaren berri jakin nahi nuke, azken batean saldu nahi diguten irudi horrekin konparatu ahal izateko. Demokrazia batean halako pertsonen nondik-norakoak fiskalizatu egiten direlako. Ordaindu beharreko prezioa da, bai. Gurea ere ez dute, ba, fiskalizatzen? Zergatik haiena ez? Baina hemen ezin da halakorik egin. Alemaniako astekari batean irakurri behar duzu Espainiako Juan Carlos erregeak omen dituen joera promiskuoak, eta hori dela eta, nola Joan Paulo IIak berak errita egin zion, Sofia erreginarekin Vatikanora joan zenean. Sofia bera banantzekotan egon dela, baina kristau ortodoxo tradizionalista denez, eta horrek monarkiari kalte handia egingo liokeenez, bada, ez duela halakorik egin. ‘Le Monde’ bezalako egunkari serioa irakurri behar duzu jakiteko Espainiako printzearen lehen alaba ezkontzaz kanpo jaio zela, Felipe Borboikoak Madrilen lehenago izan zuen neskalagun batekin egin baitzuen —bai ‘familia oneko’ neska hura... —. Hori “vox populi” dela Madrilgo kazetarien artean, baina ezin dutela hori kontatu. Lady Di eta Ingalaterrako Charlesen komediak bai, noski. Hipokritak  2015/03/05 - 17:42:01

Palentzian Bilbon baino gehiago egiten da?

Euskal Herrian ez omen da behar beste egiten. Batez ere, lehen hitzorduan. Kontu zaharra omen da hori, eta Oscar Terol umoristak gogorarazi egin du egunkari batean, topikoz betetako elkarrizketan. Kazetariak independentziari buruz galdetu dio eta berak independentziaren aurka dagoela erantzun. Ondo. Euskal Herrian egongo ez balitz, “Espainiako edozein lekutan” bizitzea gustatuko litzaiokeela ere kontatu dio, “leku pribilegiatuan bizi garelako”. Oso ondo. Iritzi hori guztiz errespetagarria da, noski. Baina elkarrizketatua bere ikuspuntua azaltzen hasi denean, narra egin du. Izan ere, haren ustez, bi argudio sendo daude independentziaren kontra: “Gurean ezin da urdaiazpiko iberiarrik ondu, eta ezin da lehen hitzorduan sexu harremanik izan. Eta laugarren hitzorduan egingo duzunik ere... hori ere ez dago bermatuta gero!”. Terolek, nahi gabe, kristoren mesedea egin digu independentistoi. Azken batean, zer esaten ari da? Euskal Herrian (edo EAEn, berak ez baitu Gaindegiaren berri, bi milioi garela esan du eta), ba, Euskal Herrian ez dela larrutan egiten? Nondik atera du ez dela lehen hitzorduan egiten? Bere esperientzia pertsonala da? Eta egingo ez balitz, ez genuke, ba, independentzia eskatzeko beste arrazoi garrantzitsu bat izango? Zerk pentsarazten dio espainiarrengandik askatuz gero, lehen hitzorduan larrutan egin barik segituko dugula? Espainiarrekin baino are gutxiago eta okerrago egingo dugu independenteak izanez gero? Hain ezkorra da? Ni baikorra naiz eta uste dut espainiarren soka hautsiz gero, lehen hitzorduan egiten ez dutenek sarriago egingo dutela. Eta egiten dutenek, bada, egiten segituko dutela, baina orain baino errazago. Zer esan nahi du umoristak? Orain marka itzela daukagula euskaldunok sexu kontuetan eta, independenteak izanez gero, ez dugula horrela segituko, gure abilezia guztiak galduko ditugulako? Bai ote? Ba, ez. Horretan ere baikorra naiz. Uste dut ditugun abileziak eta markak ez ditugula galduko eta orain bezain ongi eta sarri segituko dugula egiten larrutan. Ero eta bero. Mela-mela eginda erraietaraino. Zer esan nahi du? Palentzian Donostian baino errazago egiten dela larrutan lehen hitzorduan? Palentzian Bilbon baino gehiago? Berak ezagutzen duen Donostian baino gehiago agian bai, baina Bilbon baino gehiago Palentzian? Bilbon baino gehiago Zamoran, Zaragozan, Madrilen??? Kar, kar, kar... Nik uste independentziak gure marka hobetzera bultzatuko gaituela. Izan ere, independenteak izanez gero, euskaldunok sexu kontuetan ez dugu geure burua Guadalajara, Burgos, Jaen edo Cuencarekin alderatuko, Hanburgo, Liverpool, Arhus edo Milanekin baizik. Eta hori bai lehia, txotxo!  2006/10/31 - 21:58:18

Frankfurtetik katalanezko lezioa euskaldunontzat

Frankfurteko liburu azoka hasi dela eta, Kataluniako ordezkaritza Alemaniara joan da. Datorren urteko azokan Katalunia izango da gonbidatua eta kultur festa ondo bideratu nahi dute katalanek. Izan ere, Katalunian eta Kataluniatik kanpo kezka eta zalantza piztu nahi izan dute batzuek. Literatura katalana soilik katalanez idatzita dagoena da? Espainieraz idatzita dagoena ere literatura katalana ote da? Halako eztabaidak ez du logika handirik estaturik eta, beraz, nazioarteko onarpenik gabeko herrietan ez bada. Inork ez du zalantzan jartzen, esaterako, Franz Kafka literatura alemanaren barruan sartzen dela, alemanez idatzi zuelako, nahiz txekiarra zen. Era berean, AEBetan bizi diren milioika hispanoen artean kalitate handiko idazleak sortzen direnean, inork ez ditu literatura estatubatuar-ingelesean sailkatzen, AEBetan milioika espainiera hiztun bizi arren. Literatura espainiarra da hori. Herri kolonizatuetan ez dugu hori hain argi, ordea. Hamaika eztabaida eta kezka antzuri egin behar diogu aurre egunero, batzuetan aurkari txarrena etxean bertan dugula. Katalanek lezio ederra eman dute Frankfurten. Ramon Llull Institutuko zuzendari Emilio Manzanok hauxe esan du: “Literatura katalana edozein garaitan eta munduko edozein lekutan jatorriz katalanez idatzitakoa da”. Eta hauxe gaineratu du: “Katalunian bi hizkuntza mintzatzen dira. Bata duela 400 urte hasi ginen mintzatzen; bestea, duela 800 urte”. Jatorrizko hizkuntza, beraz, katalana da. Kataluniako Generalitateko Kultura kontseilaria ere argi mintzatu da Alemaniako hirian. Hauxe esan du Ferran Mascarellek (PSC) hitzez hitz: “Zehaztapen batzuk egin nahi ditut, ezinbestekoak ez diren kezka batzuk desagertzeko. Lehena: literatura katalana katalanez idazten dena da. Bigarrena: literatura espainiarra espainieraz, gazteleraz, idazten dena da. Hirugarrena: kultura katalanak jasotzen ditu herrialdeak etengabe sortzen dituen adierazpide guztiak, zein hizkuntzatan edo esparrutan sortu diren begiratu gabe”. Argiago behar da? Errealitate soziala ezin da ukatu, noski. Eta Euskal Herrian gutxienez hiru hizkuntza daude eguneroko bizimoduan errotuta. Baina hemengo berezko, jatorrizko hizkuntza euskara da soilik. Herritar xumeek non ez zekiten espainieraz duela 600 urte, denboran atzerago ez joateagatik? Urola aldean ala Arevalon (Avila, Espainia)? Non egiten zuten soilik euskaraz duela 600 urte: Markina aldean ala Ponferradan (Leon, Espainia)? Duela 700 urte non ez zekiten herritar xumeek frantsesez: Iparla aldeko baserrietan ala Frantzia iparraldeko Toursen? Non egiten zuten soilik euskaraz duela 700 urte: Mendiben ala Parisen? Katalanek hauxe diote haien autonomi estatutuan: katalana eta gaztelera ofizialak izan arren, Kataluniako berezko hizkuntza katalana da. Guk, antza, ez dugu hain argi. Baina Euskal Herriko jatorrizko hizkuntza, kontrakoa frogatu arte behintzat, euskara da. Eta horregatik euskal literatura euskarazkoa da soilik. Beste kontu bat kultura izango litzateke. Baina literatura hizkuntzari baino ez dagokio. Eta euskara ez da espainiera edo frantsesa. Beraz, euskaraz idatzia dagoena ezin da literatura espainiarra izan. Ezta frantseseraz idatzitakoa euskal literatura ere. Gure agintari politiko eta kultural epel askok konbentzimenduz, zuhurtziaz edo koldarkeriaz hori argi esan ez arren. Beraiek jakingo dute, aukera izanez gero, zer esango duten Frankfurten, noizbait euskal literatura urteko literatura gonbidatua bada. Katalanek, behintzat, bidea erraztu diete.  2006/10/06 - 22:38:04

Zipriztindu gabe, mesedez

Hara! Ateook, ateook omen daukagu munduan dauden krimen guztien errua. Milaka eta milaka herritar hiltzen ari dira egunero gure kulpagatik, gure zinismoagatik eta gure hedonismoagatik. ‘Terrorismo’ islamista jainkoan sinesten ez dugulako jotzen ari da. Geurea da errua. Horixe esan du Benedikto XVI.ak Alemaniara egindako bidaian. Katolizismoari hain ondo datorkion kulpa sentimenduaren hazia erein nahi du Ratzingerrek gure baitan. Baina gizateriaren historiari erreparatuz gero, ateismoaren izenean egin diren barrabaskeriak, asko izan arren, horiek guztiak hutsaren hurrena direla ikusiko genuke, era guztietako erlijioen izenean egin eta egiten direnen aldean. Eta, hala ere, egia absolutuaren jabeek pontifikatzen segitzen dute. Aitzakia bera dute beti. Haien jainkoen izenean astakeriarik handienak egin badira ere, beti argudiatuko dute haien fedeak eta erlijioak ontasuna, gupida eta justizia ere ekarri dituztela. Oso ondo. Baina ateooi ez digute logika bera erabiltzen uzten. Ezin dute onartu pertsona ateo batek etika izatea. Ez. Horren atzean mendeetako jazarpenaren isla dago: ateook basapiztiak gara, besterik ez. Lehen sutara botatzen gintuzten. Orain, ez. Oraingoz. Ezin dute onartu etika ateorik. “Jainkorik ez bada, dena da posible” dioen leloaz baliatzen dira, eta ume txikiei sartzen zaien beldurraren apologia egiten dute. Horri buelta eman geniezaioke: Jainkoarekin dena (izan) da posible, gauza onak eta gauza txarrak. Bai, jainkoarekin dena da posible. Beraz, jainkorik gabe ere bai. Onerako eta txarrerako. Zergatik ez? Ehizaldi berriaren hasiera izango da? Inkisizioa, 19. mendea arte bizirik egon zen instituzioa jarriko dute berriro indarrean, Jainkoa-Arrazoia binomio bitxian sinesten ez dugunok erretzeko? Mende eta erdian ateook izan dugun nolabaiteko atsedenalditxoa puskatuko digute? Atentatu bat dagoen bakoitzean, zerrenda pasako dute herri eta auzoetan, eta aurreko igandean mezatara joan ez diren herritarrak zigortuko dituzte? Iraken ‘terrorismo’ islamistak hildakoengatik espetxeratuko gaituzte? Bushen ‘terrorismo’ kristauak eragindako sarraskien erantzukizuna ere gurea izango da? Lehortea ere gure kulpagatik izango da, kalera prozesioan euri eske ez irteteagatik? Jean Jacques Arnaudek zuzendutako ‘Arrosaren Izena’ filmean —Umberto Ecoren liburuan oinarritua — hauxe diotso Baskervilleko Gillermok —Sean Connery— Adso mutikoari, horrek fraideen intransigentziari buruz galdetzen dionean: “Adso, txarra da gizonari hazia burura igotzea”. Bada, hori: ahal dela, gerritik behera. Eta zipriztindu gabe, mesedez.  2006/09/13 - 19:26:02

Eta elizan erre daiteke?

Bukatu egin da epea eta hortxe ditugu jatetxeak intsumiso, erretzea debekatzen duten arauak aplikatu gabe. Legea ez omen da oso argia (beste lege asko ere ez, baina segituan makurtzen dira haien aurrean); ez omen dute denborarik izan egokitzeko (enpresek eta lantegiek izan zuten, bada...); ez dute lokala erreformatzeko dirua gastatu nahi, urtebete barru erabateko debekua ezarriko duten susmoa baitute; jendea erretzera kalera irtenez gero, zarata egingo duela argudiatzen dute (orain arte bizilagunak lasai egoteak jatetxeak eta tabernak kezkatu izan balitu bezala...). Horrekin batera, galera ekonomikoak ere aipatzen dituzte, haien artean erretzaile 'sufrituen' xantaiak: “Ez badiguzu erretzen uzten, ez gara itzuliko”. Hara! ‘La Vanguardia’ egunkarian agertu denez, Bartzelonako I Buoni Amici jatetxeko arduradun Daviano Nerik hauxe galdetzen die xantaia egiten dioten bezeroei: “Zer nahiago duzue: pasta ona jan ala erre?”. Eta hori ondo dago; izan ere, batzuk bultzatzen ari diren kanpainarekin badirudi jatetxeetara erretzera joaten dela, ez jatera. Jatetxera jatera joaten da. Elizara errezatzera joaten den bezala, ez erretzera. Baina zergatik ez da elizan erretzen? Erretzaile konpultsiboek zergatik ez dute eskubide hori han ere aldarrikatzen? Hori bai izango litzateke errebeldia punttua, hori! Ze guai! Gainera, zigorrik gabekoa: jainkoak ez lieke isunik jarriko, oso eskuzabala baita, eta gure ahulezia guztiak barkatzen baitizkigu -kea ez litzaioke haraino goraino helduko, gainera-. Santuek ere, erretzaile pasiboak izanik ere, ez lukete kexarik egingo. Orduan? Hiletetan, bataioetan, ezkontzetan... Une txarrak pasatzeko eta nerbioak lasaitzeko balio lezake, negar malkoen artean edo pozaren pozez. Hiletetan, esate baterako, elizara hiru zigarreta ahoan jarrita eta hirurak batera erretzen joanez gero, valium gutxiago hartu beharko lituzke alargunak; bataioa ere benetako unean ospatuko lukete, txokor itzela piztuta, umetxoaren buruan ur bedeinkatua erortzen den bitartean –bai, umea aurrean egon arren, azken batean gero, jatetxean, sei-zortzi orduz erretzen ariko badira aurreko andre haurdunaren ondoan...—; hori gozamena bikotekideari baiezkoa eman ostean puru ederra xurgatzea, ezta? Eta gero, musua. Edo alderantziz? Zeinen ondo aditu behar den apaizaren iganderoko sermoia, han hankak zabalik eserita, purua ahoan, bertso saioan bezala! Ein? Baina ez, ez da egiten. Zergatik? Erretzaile pasibo askori eta erretzaile ez gutxiri ez zaigu batere gustatzen mokadu bat hartzen dugun bakoitzean okela edo arrain puskarekin batera ke ufada bat eztarrian behera sartzea. Izokin ketua ez bada, noski. Baina tira, gauden lekuan gaude; ezin da gehiago eskatu. Ni jadanik etsita nago eta aspaldidanik ez diot inori mahaian ez erretzeko eskatzen. Gehienez, kafea hartzen hasi arte itxaroteko, “MESEDEZ”. Ez da osasun kontua, ezta errespetua ere (errespetua, hemen? kar kar kar!) Ez. Gustu kontua da, besterik ez. Ez dut nahi menestra eder bat edo arrain kaxola gozoa antzinako Labe Garaietako jangelan dastatu, tximinia baten aurrean, alegia. Dastamenari kalte egiten dio. Baina ez gaude Norvegian. Azken batean, zer espero dezakegu herri batean, non oraindik 30 urteko gizonak igogailuan purua ahoan sartzen diren, horrek halako leku batean sor lezakeen arriskuari erreparatu gabe? Igogailu batean sua piztuta sartzeko kapaza denari nola esango diozu gero jatetxe batean ez erretzeko? Zer espero dezakegu herri batean, non intelektual ezagun batek, duela urte gutxi, hauxe idatzi zuen, gutxi gorabehera: “Erretzaileez inguraturik egotea kaltegarria bada, ni ere egunero tentelez inguraturik nago; hori ere kaltegarria da, eta ez naiz horregatik kexatzen”. Hori duk maila hori!, “txalo pin txalo, pin txalo pin txalo kume, txalo pin txalo pintxa kume...” -Itoitzek kantatzen zuen bezala-. Herri honetako intelligentsiak halako maila intelektuala badauka argudiatzeko, zer espero daiteke herritar xumeongandik? Ba, hori: “Segi horrela motell, onenak gaittuk eta!”. .  2006/09/04 - 18:26:08

Islandia eta gu

Islandiari buruzko erreportaje sorta argitaratu du asteon 'El Pais' egunkari espainiarrak, John Carlinek idatzia. Interesgarria oso, batez ere herri horri buruz ematen dituen datuak ikusita: - NATOko herrialde bakarra da, armadarik ez duena. 13. mendean desegin zuten. - Gastu militarrik ez duenez, AEBek II. Mundu Gerratik han duten basea izan da Islandiaren defentsa bakarra. Ezkerrak basearen kontra egin du protesta. Orain base hori kendu egingo du Washingtonek. - Islandiak 679 polizia ditu soilik, gehien-gehienak armarik gabe. Urtean 5 hilketa baino gutxiago izaten dira. - Presoak 118 dira. Gatibu batek gehienez 16 urte pasatzen ditu kartzelan, horixe baita krimen handienagatik ezartzen den zigorra. Euskal Herrian zenbat urte ezartzen dira kutxazain bat erretzeagatik? - Ez dago hezkuntza edo osasun sistema pribaturik. Gastu militarrik ez dago, eta zergen diru gehien-gehiena hezkuntzari eta osasunari ematen zaie. Zerbitzu horiek hain onak dira, non sistema pribaturik ez dagoen. Inork ez du aldarrikatzen seme-alabak eskola pribatuetara eraman edo gaixoak klinika pribatuetara bidaltzeko 'eskubidea'. - Emakumeen %90ek lanaldi osoan egiten dute behar. - Amatasun edo aitatasun baimenagatik 9 hilabete ematen dira, %80ko soldatarekin: hiru hilabete amarentzat, hiru aitarentzat eta hiru bientzat elkarrekin. Horren ondorioz normala da lege biologikoei segitu eta seme-alabak gazte izatea, unibertsitatean bertan, esaterako. - Etxe guztiek doan dute ur beroa, sumendiei lotutako lur azpiko bideei esker. Hemen, seguruena, negozio ederra izango zuten baten batzuek, horren kontura. - Islandiak duela hamar urte, 1996an, legeztatu zituen homosexual eta lesbianen ezkontzak. Harrigarriena hauxe da baina: Islandian eskuina, bai ESKUINA, agintzen ari dela, ia etengabe, herri horrek 1944. urtean Danimarkatik independentzia lortu zuenetik. Baina eskuin horrek ez du zerikusi handirik Europako edo AEBetako eskuinarekin. "Ez dut uste zergen diru ia guztia hezkuntzan eta osasunean gastatu nahi izango dutenik", esan du Thorgerdur Katrin Gunnarsdottir jarduneko lehen ministroak. Hutsak izango dituzte Islandian, noski, baina oso gizarte kohesionatua dute. Idazleak gazteen kontzientzia zibikoa nabarmendu du, haien konpromisoa gizartearekiko. Europako beste herrialde askotako agintariak behin eta berriro eskatzen ari direna, alegia. Baina konpromiso hori jasotzeko hazia erein behar da lehenago, ezin da inposatu. Belaunaldi berrien kontzientzia eta konpromiso horiek gero etorriko dira, ondorioz, gizarteak eta administrazioak kontuan hartzen dituztela ohartzean. "Halako eskuinarekin, zertarako ezkerra?", galdetuko dute askok. Bada, beste estatuetako eskuina berdin jokatzen has dadin, besterik ez bada. Ez da lan erraza izango, 'ezkerrak' berak, leku askotan, eskuinak aldarrikatzen dituen pribilegioak barneratu dituenean.  2006/08/26 - 12:32:05