Eibartik

2023an behatutako hegaztien zerrenda

Sabine antxeta (Xema sabini) Hemen nator aurten ere iaz ikusitako hegaztien laburpen-zerrendarekin, azken urteotako ohiturari jarraituz ( 2014 , 2015 , 2016 , 2017 , 2018 , 2019 , 2020 , 2021 , 2022 eta 2023 ). Datu guztiak eBird aplikazioaren bidez jaso eta gordeak; euskaraz duzue eBird , gainera, ez ahaztu! 2022. urtearen lepotik igaro da 2023. urteko burua, neurri handi batean, hegazti behaketei dagokienez. Euskal Herritik kanpo oso gutxi ibili ahal izan naiz eta, ondorioz, behatutako hegazti espezieen zerrenda ez da oso luzea izan, baina, ostera, Euskal Herrian bertan ikusitako espezie kopurua ohikoa baino handiagoa izan da. Tira, sartutako orduen araberakoa da hori, besterik gabe. Naturaz gozatu, mendi, baso eta eskualde berriak bisitatu, eta hegaztiek ematen dizkidaten une gozagarri horiek bizi. Aurten ikusitako 219 espezieen artean 4 izan dira niretzat berezienak, ezohiko izanagatik. Bizitzan lehenengoz ikusi ditudan 'aurreskuak' izan dira Sabine antxeta, paita gorrizta eta zerra txikia , eta Lekeition agertu zaitzaigun martin handi iparramerikarra izan da 2023ko albiste txundigarriena. Izan ere, 2023. urtean txoriburu euskaldunontzat albiste deigarririk izan bada, martin handi iparramerikarrarena ( Megaceryle alcyon ) izan da. Martin arrantzale handi hau Ipar Amerikan bizi da, Kanada eta Mexiko artean. Migratzailea da, baina betiere kontinente berean. Hala ere, eguraldi txarrak bultzatuta, banakaren bat heldu izan da inoiz Europara, oso-oso tarteka eta gehien-gehienetan uharteetara (Islandia, Irlanda, Britainia Handia eta Kanariar Uharteak). Eta hara non, 2023ko irailean, Lekeition agertu zen ale bat Europako txorizale guztiak zur eta lur utziz. Sergio Pagánek aurkitu zuen irailaren 16an, Jon Zubiaurrek identifikatu irailaren 25ean, eta zenbait astez ikusi ahal izan genuen, nahiko eroso eta samur txorizaleok Lekeitioko paduran, araztegi parean. Euskal Herriko zaleak ez ezik, Europako hainbat tokitatik etorritako ornitologoak bildu ziren Lekeition iraila eta urrian zehar, martin arrantzale hau Europa kontinentalean ikustea ez baita ahuntzaren eztula! Lehendik ere ikusia neukan espeziea Estatu Batuetan, non nahiko arrunta den, baina horrelako espezie bitxi bezain ederra Euskal Herrian bertan ikusi ahal izatea benetan ahaztezina izan zen. Andy Reago, Wikipedia . Bestalde, hiru txori izan ziren bizitzan lehenengoz ikusi ahal izan nituenak 2023. urtean zehar. Horien artean bereziena zerra txikia ( Mergellus albellus ) izan zen niretzat, Eskandinavia iparraldean eta Siberian kumatzen den zerra espezie polita, Euskal Herrian erabat ezohikoa dena. Añuako ureztatze-putzu txiki batean agertu ziren 3 ale 2023ko urtarrilean eta txorizaleontzat topagune bihurtu zen Arabako herri txiki hori egun batzuetan zehar. Matti Virtala, Wikipedia . Paita gorrizta espezie exotiko asiarra da, Europa Mendebaldera gizakiak ekarrita heldu dena, bere edertasunarekin parke eta etxaldeak poliztera. Ihes egindako zenbait ale Araban finkatu dira azken urteotan eta, orain arte izkin egin didaten arren, Mendixurren ikusi ahal izan nuen azkenean horietako bat 2023ko abuztuaren 14an. Misha Mukherjee, Wikipedia . Sabine antxetari dagokionez, antxeta txiki eder-eder bat da. Burubeltz mokohoria, beteraztun gorri deigarria dauka eta 3 kolorez margotutako hegoak, V forma deigarriekin. Artikoan bizi da, hango tundrako hezeguneetan kumatuz; negualdia, berriz, Afrika eta Amerika hegoaldean igarotzen du. Negu partean ikus daiteke tarteka Euskal Herriko kostaldean, gehienbat eguraldi txarrarekin, bestela nahiko pelagikoa baita. Normalean oso ale gutxi agertzen dira gure kostaldean, baina 2023ko udazkena ona ere ona izan da espezie honentzat eta erruz ikusi ahal izan ditugu gure lurraldean. Polita gero! Omar Runolfsonn, Wikipedia . Halaxe ba, beste txori-urte gozagarri bat. Hara laburpena: - Guztira, urtean zehar : 219 espezie. - Euskal Herrian : 208 sp. (nire errekorra) - Araban : 136 sp. (errekorra) - Gipuzkoan : 124 sp. - Bizkaian : 112 sp. (errekorra) - Nafarroa Garaian : 76 sp. - Ipar Euskal Herrian : 51 sp. Antzara hankagorrizta (Anser anser) Branta musuzuria (Branta leucopsis) Beltxarga arrunta (Cygnus olor) Beltxarga beltza (Cygnus atratus) Paita gorrizta (Tadorna ferruginea) Ahate musketaduna (Cairina moschata)* Ahate mokozabala (Spatula clypeata) Ipar-ahatea (Mareca strepera) Ahate txistularia (Mareca penelope) Basahatea (Anas platyrhynchos) Ahate buztanluzea (Anas acuta) Zertzeta arrunta (Anas crecca) Ahate gorrizta (Netta rufina) Murgilari arrunta (Aythya ferina) Murgilari mottoduna (Aythya fuligula) Ahatebeltz arrunta (Melanitta nigra)* Zerra txikia (Mergellus albellus) Galeperra (Coturnix coturnix) Eper gorria (Alectoris rufa) Txilinporta txikia (Tachybaptus ruficollis) Murgil handia (Podiceps cristatus) Txilinporta lepabeltza (Podiceps nigricollis) Haitz-usoa (Columba livia) Pagausoa (Columba palumbus) Usapal europarra (Streptopelia turtur) Usapal turkiarra (Streptopelia decaocto) Kukua (Cuculus canorus) Sorbeltz arrunta (Apus apus) Uroilanda handia (Rallus aquaticus) Uroilo arrunta (Gallinula chloropus) Kopetazuri arrunta (Fulica atra) Zankaluzea (Himantopus himantopus) Abozeta (Recurvirostra avosetta) Itsas mika (Haematopus ostralegus) Txirri grisa (Pluvialis squatarola) Txirritxo handia (Charadrius hiaticula) Txirritxo txikia (Charadrius dubius) Hegabera (Vanellus vanellus) Kurlinta bekainduna (Numenius phaeopus) Kurlinta handia (Numenius arquata) Kuliska gorria (Limosa lapponica) Kuliska buztanbeltza (Limosa limosa) Istingor txikia (Lymnocryptes minimus) Istingor arrunta (Gallinago gallinago) Mendebal-txori mokolodia (Phalaropus fulicarius) Kuliska txikia (Actitis hypoleucos) Kuliska iluna (Tringa ochropus) Kuliska pikarta (Tringa glareola) Bernagorri arrunta (Tringa totanus) Kuliska zuria (Tringa nebularia) Harri-iraularia (Arenaria interpres) Txirri lodia (Calidris canutus) Borrokalaria (Calidris pugnax) Temminck txirria (Calidris temminckii) Txirri arrunta (Calidris alpina) Txirri txikia (Calidris minuta) Marikaka isatslaburra (Stercorarius parasiticus) Marikaka isatsbihurra (Stercorarius pomarinus) Marikaka handia (Stercorarius skua) Pottorro arrunta (Alca torda) Martin arrunta (Uria aalge) Antxeta txikia (Hydrocoloeus minutus) Antxeta hankabeltza (Rissa tridactyla) Sabine antxeta (Xema sabini) Antxeta mokogorria (Chroicocephalus ridibundus) Antxeta burubeltza (Ichthyaetus melanocephalus) Kaio mokohoria (Larus canus) Kaio kaspiarra (Larus cachinnans) Kaio hankahoria (Larus michahellis) Kaio beltza (Larus marinus) Kaio iluna (Larus fuscus) Ipar-txenada (Sterna paradisaea) Txenada arrunta (Sterna hirundo) Txenada hankabeltza (Thalasseus sandvicensis) Wilson ekaitz-txoria (Oceanites oceanicus) Ekaitz-txori txikia (Hydrobates pelagicus) Ekaitz-txori handia (Hydrobates leucorhous) Gabai arrea (Calonectris diomedea) Gabai iluna (Ardenna grisea) Gabai arrunta (Puffinus puffinus) Gabai balearra (Puffinus mauretanicus) Zikoina zuria (Ciconia ciconia) Zanga arrunta (Morus bassanus) Ubarroi handia (Phalacrocorax carbo) Ubarroi mottoduna (Gulosus aristotelis) Koartzatxo txikia (Egretta garzetta) Koartzatxo itzaina (Bubulcus ibis) Koartza zuria (Ardea alba) Koartza hauskara (Ardea cinerea) Koartza gorria (Ardea purpurea) Mokozabal zuria (Platalea leucorodia) Arrano arrantzalea (Pandion haliaetus) Sai zuria (Neophron percnopterus) Zapelatz liztorjalea (Pernis apivorus) Sai arrea (Gyps fulvus) Arrano sugezalea (Circaetus gallicus) Arrano txikia (Hieraaetus pennatus) Zingira-mirotza (Circus aeruginosus) Gabirai arrunta (Accipiter nisus) Aztore eurasiarra (Accipiter gentilis) Miru gorria (Milvus milvus) Miru beltza (Milvus migrans) Zapelatz arrunta (Buteo buteo) Urubi arrunta (Strix aluco) Martin arrantzalea (Alcedo atthis) Martin handi iparramerikarra (Megaceryle alcyon) Erle-txoria (Merops apiaster) Karraka europarra (Coracias garrulus) Lepitzulia (Jynx torquilla) Okil handia (Dendrocopos major) Okil berde iberiarra (Picus sharpei) Okil beltza (Dryocopus martius) Belatz gorria (Falco tinnunculus) Zuhaitz-belatza (Falco subbuteo) Belatz handia (Falco peregrinus) Urretxoria (Oriolus oriolus) Antzandobi arrunta (Lanius collurio) Antzandobi kaskagorria (Lanius senator) Eskinosoa (Garrulus glandarius) Mika arrunta (Pica pica) Belatxinga mokogorria (Pyrrhocorax pyrrhocorax) Belatxinga mokohoria (Pyrrhocorax graculus) Bele txikia (Corvus monedula) Belabeltza (Corvus corone) Erroia (Corvus corax) Pinu-kaskabeltza (Periparus ater) Amilotx mottoduna (Lophophanes cristatus) Kaskabeltz txikia (Poecile palustris) Amilotx urdina (Cyanistes caeruleus) Kaskabeltz handia (Parus major) Pirripioa (Lullula arborea) Hegatxabal arrunta (Alauda arvensis) Kutturlio arrunta (Galerida cristata) Ihi-txoria (Cisticola juncidis) Sasi-txori arrunta (Hippolais polyglotta) Benarriz arrunta (Acrocephalus schoenobaenus) Lezkari arrunta (Acrocephalus scirpaceus) Uhalde-enara (Riparia riparia) Haitz-enara (Ptyonoprogne rupestris) Enara arrunta (Hirundo rustica) Enara ipurzuria (Delichon urbicum) Txio lepazuria (Phylloscopus bonelli) Txio horia (Phylloscopus trochilus) Txio arrunta (Phylloscopus collybita) Txio iberiarra (Phylloscopus ibericus) Errekatxindorra (Cettia cetti) Buztanluzea (Aegithalos caudatus) Txinbo kaskabeltza (Sylvia atricapilla) Baso-txinboa (Sylvia borin) Zozo-txinboa (Curruca hortensis) Txinbo burubeltza (Curruca melanocephala) Txinbo papargorrizta iberiarra (Curruca iberiae) Sasi-txinboa (Curruca communis) Erregetxo bekainzuria (Regulus ignicapilla) Garrapo eurasiarra (Sitta europaea) Gerri-txori arrunta (Certhia brachydactyla) Txepetxa (Troglodytes troglodytes) Ur-zozoa (Cinclus cinclus) Arabazozo pikarta (Sturnus vulgaris) Arabazozo beltza (Sturnus unicolor) Garraztarroa (Turdus viscivorus) Birigarro arrunta (Turdus philomelos) Birigarro hegagorria (Turdus iliacus) Zozo arrunta (Turdus merula) Euli-txori grisa (Muscicapa striata) Txantxangorria (Erithacus rubecula) Urretxindorra (Luscinia megarhynchos) Euli-txori beltza (Ficedula hypoleuca) Buztangorri argia (Phoenicurus phoenicurus) Buztangorri iluna (Phoenicurus ochruros) Harkaitz-zozo urdina (Monticola solitarius) Pitxartxar nabarra (Saxicola rubetra) Pitxartxar burubeltza (Saxicola rubicola) Buztanzuri arrunta (Oenanthe oenanthe) Tuntun arrunta (Prunella modularis) Etxe-txolarrea (Passer domesticus) Harkaitz-txolarrea (Petronia petronia) Buztanikara horia (Motacilla cinerea) Larre-buztanikara (Motacilla flava) Buztanikara zuria (Motacilla alba) Negu-txirta (Anthus pratensis) Uda-txirta (Anthus trivialis) Mendi-txirta (Anthus spinoletta) Txonta arrunta (Fringilla coelebs) Negu-txonta (Fringilla montifringilla) Gailupa (Pyrrhula pyrrhula) Txorru arrunta (Chloris chloris) Txoka arrunta (Linaria cannabina) Kardantxiloa (Carduelis carduelis) Txirriskila arrunta (Serinus serinus) Tarina (Spinus spinus) Gari-berdantza (Emberiza calandra) Mendi-berdantza (Emberiza cia) Hesi-berdantza (Emberiza cirlus) Berdantza horia (Emberiza citrinella) Zingira-berdantza (Emberiza schoeniclus)  2025/02/12 - 00:00:00

Hiru "mega" iazko udazkenean Euskal Herrian; erabat ezohiko diren 3 txori espezie agertu direla, alegia

Sasi-txori txikia, martin handi iparramerikarra eta urre-birigarroa agertu dira Euskal Herrian azken egunotan, gure lurraldean (ia-ia) inoiz ikusi ez diren hiru espezie.  2025/02/12 - 00:00:00

Eibarko hika praktikatzeko aplikaziñua gure esku, Appa hi!

Eibarko hika ikasi edo praktikatu nahi badon, ointxe aukera erreza. Appa hi! aplikaziñua jaitsin eta hortxe daukan Eibarko hitanuan inguruko informaziño guztia, adibidiak, kantu eta bideuak... eta egunero 10-15 minutu eskintzen badetsazan, 5 astian hikan eitten hasteko moduan egongo haiz. Ez haiz damutuko! Aste honetan aurkeztu jonagu Appa hi! aplikaziñuan Eibarko atala.  2025/02/12 - 00:00:00

"Doña Perfecta" (Benito Pérez Galdós, 1876)

Haize garbiaren bila iritsi eta giro itogarria aurkituko du protagonista Madrildarrak Orbajosa txikian, batez ere Doña Perfectak eta Don Inocenciok (adi izenei) egiten dioten harrerarengatik. Oso gustura irakurri dut/dugu Perez Galdosen lan borobil hau.  2025/02/12 - 00:00:00

Errialtabaso (Eskuagatx, 1.018 m), Urkiola aldeko tontor ezkutua #100mendi

Dimatik Errialtabasora, Ezkoaga zelaietan barrena. Urkiola natur parkeko leku ez hain ezagunak.  2025/02/12 - 00:00:00

Ondarruko berbak eta Urdulizko berbalapikokoa

Sareko baliabide berri(tu) bi, aurrez edo ostean liburu ere badirenak. Urdulizko Non.eus eta Ondarruaberbetan.  2025/02/12 - 00:00:00

Apolo tximeleta (Parnassius apollo), mendi-larreetako mitxelekote ederra

Eurasiako inguru menditsuetan bizi den tximeleta eder hau desagertzen ari da. Habitat galera, plagizidak eta klima aldaketa ditu etsai nagusi. Pirinioetan ikusi genuen asteburuan, txapelean pausatu zitzaigunean.  2025/02/12 - 00:00:00

Eguneraketa garrantzitsua eBirden, taxonomia zientifikoan eta euskarazko txorien izenetan (v. 2024)

eBird aplikazioan urtero egiten den eguneraketa taxonomikoa aprobetxatuta, munduko hegaztien euskarazko izendegia osatu eta zabaldu dugu, euskarazko 400 izen espezifiko berri proposatuz. Une honetan 1200 espezie dira euskarazko izen arrunta duten txori espezieak, horien artean Europako (ia-ia) denak. Euskal Batzorde Ornitologikoaren baitan Itsas Enara Ornitologia Elkartearekin lankidetzan egiten ari garen lanaren lekuko.  2025/02/12 - 00:00:00

Txiri-txiri, txara-txara... poliki poliki eta china-chana

Txiri-txiri Hauzara bidian. Pyrenaica aldizkaria irakurtzen ari nintzela jakin nuen Aragoi aldean "china chana" darabiltela "lasai-lasai, poliki-poliki" adierazteko. Sarean begira, hainbat aipamen daude , baita musika-talde bat ere, eta aldaera dialektologikoren bat ere bai, chino-chano adibidez. Archivo de filología aragonesa (AFA) aldizkarian halaxe dator: Martínez (1997) recoge china-chana con el significado de 'lentamente, sin parar'; Andolz (1992), china chana 'despacito, poco a poco, refiriéndose únicamente al andar'. Es una expresión muy usada en todo Aragón, pero muy especialmente en el Alto Aragón . Eta Aragoiko hori entzun bezain azkar etorri nintzen ni nirera, Eibarko txiri-txiri adberbiora. Nahiko esamolde arrunta izan da gure herriko hizkeran eta ingurukoetan (mendebalde guztian, seguru asko). Bergarako hiztegian txirri-txirri eta txarra-txarra aldaerak azaltzen dira eta Eibarren txara-txara zein txiri-txara aldaerak ere baditugu. Orotariko hiztegiak eta Labayru hiztegiak ere jasoa dute txiri-txiri , Eibarko aipamena eginez. Horiez gain, badugu euskara batuan leku handiagoa duen antzeko beste forma bat, tirriki-tarraka (Eibar aldean txirriki-txarraka ) esangura berdinarekin ( despacio, lentamente; arrastrando los pies ). Tira, besterik gabe, china-chana hori entzun eta gure txiri-txiri, txiri-txara ekarri didala gogora. Aragoiko "china chana" egituraren inguruan hauxe dio, esate baterako, Ignacio Fríasek : " estamos en presencia de una estructura típicamente ideofónica cuya capacidad expresiva viene dada por la reduplicación y la alternancia vocálica ". Etimologikoki lotuta egon ez arren, seguru asko prozesu berdinak sortutako elementuak dira, euskaraz ditugun beste askoren antzera ( firin-faran, kili-kolo, txipli-txapla, mara-mara eta beste dozenaka). Eta ezin artikulu hau amaitu Eibarko aho-korapilo moduko hau aipatu gabe, ehiza munduarekin lotutakoa eta bizpahiru aldaera dituena. Hemen adibide batzuk: - txiri-txiri, txara-txara, txitxittara txarara ('poliki-poliki txirtatara txarara', txirtak ehizatzera) - txiri-txira, txiri-txara, txorittara txarara - txiri-txiri txara txikira txorittara (T. Etxebarriaren Lexikoian) - Behin batian nindoiala txiri-txiri txorittara, Txara txikittik berihala ... (T. Etxebarriak Ibiltarixanak liburuan)  2025/02/12 - 00:00:00

50 urteko glizinia Apalategi eta Maltzaga artean

Bizi garenetik hantxe dago glizinia garaua Maltzaga inguruan.  2025/02/12 - 00:00:00